Agnes Varda-Kara Panterler ve Django:Zincirsiz hakkında

 90 Yaşında aramızdan ayrılan Agnes Varda'nın filmografisine daha yeni yeni ısınıyorum. Mubi'de gördüğümde ilgimi çekenlerden biri Kara Panterler belgeseli oldu. Açıkçası daha önce 60-70 dönemi Amerikan iç siyasi çatışmalarına az çok hakim olsam da detaylı olarak bilgi sahibi olmadığımı fark ettim. Hele birde usta bir yönetmenin elinden çıkma bir çırpıda izlenecek bir belgesel olduğunu fark edince şansımı kaçırmak istemedim. 

Belgeselin kendisine gelecek olursak gayet güzel bulduğumu söylemeliyim. Röportajlar ilgi çekici ve bilgilendirici. Agnes Varda diğer belgesellerinde de olduğu gibi olayın dibine inmek için konuyla ilgili hayattan görüntüler ile eserini süslemiş. Liderlerin ideolojik nutukları veyahut sıkıcı parti politikalarını uzun süre dinlemek yerine gerçekten kara panterler komünitesinin içine girip yaşamları hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamış. Tamam bu insanlar extremist solcular olarak savunulabilir. Ama nasıl yaşarlar, ne yer ne içerler, çocuklarla ilişkileri nedir, ideolojilerine göre nasıl bir giyim tarzı benimsemişler? Bu ve bunun gibi birçok sorunun cevabını belgeselde bulabiliyoruz. Belgesel ise ileride de bahsedeceğim parti kurucularından Huey'nin bir dizi olay sonrası tutuklanması ile gerçekleşen protestoları konu alıyor.

Kara Panterler bildiğiniz üzere Amerika'da ortaya çıkan ırkçılık karşıtı neo marksist-leninist bir oluşum. Batılı devletlerin yıllar boyu süregelen köleleştirme politikasına ilk defa siyasi temelleri olan, silahlanmış  ve güçlü bir karşıt güdüm denebilir. Kara Panterler ideolojik yönelimleri gereği renkdaşları bazı aşırı milliyetçi siyahlara karşın ırkçılığa karşıt görüş bildiren beyaz insanlara pozitif bakıyor. Hatta ve hatta burjuvanın ta kendisi veyahut maşası olmuş siyahileri lanetliyor ve onları kendilerinden kabul etmiyor. Pratikte bir siyahi dayanışma olan bu hareket ideolojik temelde tüm insan haklarını savunmayı ilke ediniyor. 

Şimdi sonradan iç işleyişini öğrendiğim bu oluşumu neden Django:Zincirsiz filmi ile bağdaştırdım ona gelelim. Kara Panterler ünlü siyah hakları savunucusu Malcolm X'in öz savunma fikrinden hareket eden bir oluşumdu. Hatta partinin ilk kurulduğu yıllardaki adı Kara Panter Öz Savunma Partisi idi. Partinin kurucularından olan  Huey P. Newton bir hukuk öğrencisiydi. Parti üyeleri artan siyah karşıtı polis şiddetine karşın o dönemde savunma olarak siyahi tutuklamalarını yakından gözlemlemek amacıyla polis devriyelerini takip ediyordu. Yine böyle bir günde polisi siyahi bir genci tutukladığı ve üzerini aradığını gördüler. Hukuk öğrencisi olan Huey ruhsatlı silahıyla anayasaya karşı gelen bir suç işlemeden polisin tutuklama işlemini gözlemlemek istedi. Polis bu durumdan haliyle aşırı rahatsız oldu ve ortam gerildi. Ama Huey işini bilen bir hukukçuydu. Gerçekten de belirli bir mesafeden belinde silah olsa bile polisin işini yapmasını gözlemlemek anayasal hakkıydı. Huey ve yandaşları olası tehdite karşı öz savunma olarak silahlarına başvurabileceklerini polise bağırıyordu. Sonuç olarak etrafında toplanan siyahi kalabalık ve anayasal haklarını bilen bir siyahi karşısında polisin eli kolu bağlı kaldı. İçlerinde haklarını bilen biri olduğunu gören kalabalık Huey'nin Kara Panter ideolojisini açıklamasını dikkatle dinledi. Bu olay neticesinde parti büyük ilgi topladı ve üye topluluğunun temellerini attı. Kara Panterler hem ırkçılığa karşı anayasayı kullanmayı bilen, kurnaz hem silahlanmış hem de siyahi burjuva yalayıcılarının karşıtı bir parti. Django:Zincirsiz filminde de ırkçılık karşıtı, yasaları kullanmayı bilen ve siyahi burjuva karşıtı bir beyaz adam vardı. Bence film Kara Panterler tarihi olarak okunabilir. King Schultz karakteri temelde bir beyaz olsa da ideolojik bakımdan insan haklarına saygılı ve faydacı bir karakter. Kara Panter üyelerinin çokça bahsettiği gibi beyaz adamların akıl yani ideoloji olduğu dünyada yaşamaktansa kendi ideolojilerini kendileri kurmayı tercih ederler. Irkçılığın epey yaygın olduğu bir dönemde insan haklarına saygılı bir beyaz adam yansıması, tezat oluşturarak siyahi insanlar içinde oluşan ideolojik gelişimi temsil ediyor. Django ise fark edileceği üzere siyahi toplumunun içinde biriken öfkenin silahlı dışavurumu. Sonunda ırkçı bir beyaza ve işbirlikçi bir siyaha karşı yapılan mücadelede temel ideolojik bağlarından kopan siyahi, arzusuna yenik düşüp bir kadın için mücadelesinin yönünü değiştiriyor. Aynı Kara Panterlerin 70'lerin ortasına doğru yön değiştirerek yavaş yavaş kaybolmaları gibi. Belki aşırı bir okuma belki de öyle olmasını diliyorum, bilemem. Ama ırkçı bir dönemde ortaya çıkan, insan haklarına saygılı bir beyazın varlığı böyle okumalar yapmama imkan tanıyor. Bildiğiniz üzere metaforik anlatımın yöntemlerinden biri de zaman-mekan bağlamsal tezat oluşturarak imgeyi güçlendirmektir. 

Kara Panterler Huey'i hapisten kurtaramıyor ve Huey suçlu bulunuyor. Belgeselin bitişinde Kara Panter parti binasına yapılan silahlı polis saldırısının görüntüleriyle karşılaşıyoruz. Agna Varda'nın da belirttiği gibi,fotoğrafta göründüğü şekilde, kurucuların resimlerine karşı bir hasar verme girişimi, yıllardır beyazların kullandığı simgesel bir söylem niteliği taşıyor. 

Görsel: Huey P. Newton'ın Kara Panterler parti binasında kurşunlanan resmi
Belgesel: Kara Panterler-Agnes Varda

Film: Django:Zincirsiz-Quentin Tarantino